Als psycholoog werd ik opgeleid om diagnoses als depressie en burn-out als problemen van het individu te zien en dit in behandelingen ook weer individueel op te lossen. De depressieve persoon tegenover me onderneemt te weinig activiteiten, heeft zich teveel teruggetrokken en zegt dysfunctionele negatieve dingen tegen zichzelf. De Angstige gelooft in doemscenario’s, heeft geen zelfvertrouwen en moet zich over die angsten heenzetten. En de Burn-out-klant is te perfectionistisch, geeft z’n grenzen niet goed aan en moet aansterken om het drukke leven weer opnieuw aan te kunnen. En daar worden vervolgens allerlei behandelingen op ingezet die hun effect reeds in vele studies bewezen hebben.
Maar wat meer en meer aan mijn brave Psychologen-ziel knaagt… Hoe kan je een Burn-out nog als iets individueels blijven zien als inmiddels 1 op de 7 werkenden er last van heeft? Of als zelfs 1 op de 5 mensen tussen de 20 en 40 een Burn-Out heeft? Je zou het bijna in de gemiddelde vacature kunnen zetten onder “wat bieden wij jou?” Of hoe kan je depressie- en angstklachten nog als puur individuele stoornissen zien als uit onderzoek onder Hogeschool-studenten blijkt dat meer dan de helft – ja, MEER DAN DE HELFT – van hen last heeft van dergelijke klachten? Als zelfs 1 op de 5 zo ernstige klachten heeft dat ze serieus zelfmoord overwegen?! Dit is slechts een bescheiden greep uit de vragen die de afgelopen jaren steeds stormachtiger door die brave Psychologen-ziel van mij raasden.
In artikelen en nieuwsberichten waarin dit soort dramatische cijfers genoemd worden, lees of hoor ik vervolgens vaak hoe we de zorg en ondersteuning voor deze mensen – ik lees: “individuen”, “zorgekindjes”, “uitzonderingen op de regel” – verder zouden kunnen verbeteren. Maar wat ik hier enorm mis is dat er nog steeds niet grondig gekeken wordt naar wat deze cijfers eigenlijk over onszelf , over ons als samenleving, zeggen? Zoals Psychiater en filosoof Dirk de Wachter al in zijn boek Borderline Times zei: “elke tijd heeft de patiënten die hij verdient”,“patiënten zijn de symptoomdragers van een ziektebeeld waaraan een hele maatschappij lijdt” Met andere woorden: ik zou willen stellen dat het grote aantal Burn-Outs ons een confronterende spiegel voorhoudt die wij als samenleving eens diep in de ogen zouden moeten kijken om erachter te komen wat er eigenlijk misgaat.
Wat ik zie als ik in die grote spiegel kijk is een Samenleving ge-ob-se-deerd door presteren en winst maken. En hoe meer de nadruk komt te liggen op het presteren, op het concurreren, op het winnen, hoe verder de boot afdrijft van de Menselijke Behoeftes. “Wat?! Behoeftes? Getsie, doe niet zo vies! Die heb ik niet hoor!” Alleen al door hier over te spreken of schrijven heb ik het gevoel soms een barrière door te moeten breken… Op de één of andere manier is het heel gewoon geworden om ons vooral niet al te veel met die behoeftes bezig te houden, of misschien alleen op de heel korte termijn, zodat we daarna weer extra fit en lekker productief presterend door kunnen werken.
Vijf Basisbehoeftes De afgelopen jaren heb ik mij laten inspireren en opleiden in de Schematherapie, een therapievorm ontwikkeld door Jeffrey Young, en wat mij hierin aantrok was juist de focus op die emotionele basisbehoeftes van de mens, vijf basisbehoeftes welteverstaan:
– veiligheid en verbondenheid met anderen,
– vrijheid om je emoties en behoeftes te uiten (zelfexpressie);
– zelfstandigheid, eigenwaarde en eigen identiteit (autonomie);
– spontaniteit en plezier;
– duidelijke grenzen
Als kind moet grofweg voldaan worden aan deze vijf behoeften, niet altijd en niet perfect, maar grofweg. Die taak ligt voor het grootste deel op de schouders van ouders en verzorgers. Als aan één van deze behoeftes structureel tekort wordt gedaan, bestaat er een vergrote kans dat er in het volwassen leven op dát vlak problemen zullen ontstaan. Bijvoorbeeld: als je als kind steeds te horen krijgt dat je niet mag huilen of dat je je aanstelt, zal het in je volwassen leven een extra uitdaging zijn om je vrij te voelen in het uiten van je emoties.
En vandaaruit wil ik de link leggen naar de samenleving. Want alhoewel een grote verantwoordelijkheid van deze basisbehoeftes in het gezin ligt, bevindt dat gezin zich niet in een vacuüm. Denk bijvoorbeeld aan werkomstandigheden waardoor een ouder stress ervaart, een schoolsysteem dat een hoge druk op het kind legt, culturele normen die voorschrijven dat we vooral niet met ons “kop boven het maaiveld” moeten uisteken, of racistische elementen die het kind al vroeg in de media oppikt. Kortom, het gezin wordt aan alle kanten beïnvloed door de context waarin het zich bevindt.
En wat nou als die context, onze samenleving, zelf onvoldoende kan voorzien in die menselijke behoeften? Hoe kunnen we dat dan nog van een gezin of een individu verwachten? En wat voor effecten heeft het op de individuele klachten van mensen of de algehele gezondheid van onze samenleving als sommigen van onze menselijke behoeftes structureel ondergesneeuwd raken?
Ik zou willen stellen dat onze samenleving daar inderdaad moeite mee heeft en ik zou willen voorstellen dat niet jíj die “depressief” is, of “sociaal angstig”, of “Burn-out”, de diagnose opgeplakt krijgt, maar dat het de samenleving is die aan de diagnose lijdt. Dat zou ik graag willen exploreren aan de hand van drie voorbeelden, drie voorbeelden van elementen die naar mijn idee onze samenleving kenmerken en onze basisbehoeftes structureel tekort doen:
1. Competitie & individualisering vs. Verbondenheid
Onze Neoliberalistische samenleving draait grotendeels om winst maken, en voor winst is concurrentie nodig. Dat zie je binnen bedrijven, tussen bedrijven, op scholen, tussen bevolkingsgroepen en tussen landen. We zijn zo gewend aan die competitie met elkaar dat je de ander nooit helemaal kan vertrouwen. Het is immers een zwart-wit-kwestie van winnen of verliezen, alles of niets, en als de ander wint, dan maakt jou dat de “loser”. En omdat we allemaal potentiële concurrrenten kunnen zijn, potentiële bedreiging, wekt dat angst & argwaan en is het lastig die ander écht toe te laten en je écht verbonden met elkaar te voelen. Gevolg is een samenleving vol eenzame geïsoleerde individuen…laat dát nou ook een grote factor in het ontwikkelen van bijvoorbeeld depressie zijn.
2. Ongelijkheid vs. Veiligheid & Eigenwaarde
Gevolg van diezelfde heftige competitiedrift is een zekere mate van ongelijkheid, tussen verschillende werelddelen, maar ook binnnenin onze samenleving, tussen rijk en arm, man en vrouw, zwart en wit. En dat heeft een effect op onze menselijke behoeftes “Veiligheid” en “Eigenwaarde”. Johann Hari spreekt in zijn boek “Lost connections, uncovering the real causes of depression” over ongelijkheid als één van de grootste oorzaken van depressie- en angstklachten. Hij haalt onderzoek aan van Robert Sapolski over de mate van stress onder baboons, die in zeer hiërarchische groepen leven. Het blijkt dat de baboons die de meeste stress ervaarden, degenen waren die ofwel bovenaan die hierarchie stonden en in onzekerheid leefden door alle concurrentie van baboons die hun plek zouden kunnen inpikken. Ófwel de baboons die helemaal onderaan de pikorde stonden, en al helemaal verslagen en vernederd waren en in onzekerheid leefden, bijvoorbeeld of er genoeg eten voor ze overbleef. Ook onderzoekers Kate Pickett & Richard Wilkinson leggen de link tussen ongelijkheid en depressie maar dan bij mensen. Zij onderzochten de mate van depressie en angst in landen met verschillende mate van gelijkwaardigheid, bijvoorbeeld Noorwegen vs Amerika. En wat bleek: “as inequality grows, depression and anxiety grow”.
3. Prestatiedruk vs. Spontaniteit en plezier
Waar we al een knagend geweten hebben door die fijn lopende adidasjes die in handen zijn geweest van de Thaise arbeiders die er 1 € voor verdienden, wordt het híer steeds normaler om onszelf steeds verder uit te buiten. We werken steeds harder om aan steeds hogere productienormen te voldoen. Het is normaal om druk te zijn, het is normaal om altijd meer van jezelf te verwachten. En als je het presteren en streven niet meer volhoudt en een Burn-Out krijgt, hebben veel mensen het gevoel “gefaald” te hebben. Of je krijgt angstklachten omdat je bang bent om te falen en door de mand te vallen. Kortom, we moeten vooral bij onszelf te raden gaan als we de prestatiedruk niet aankunnen.
Dit is wat mij betreft slechts een beginnetje van een paar voorbeelden van de gevolgen van het collectief verwaarlozen van onze Menselijke Behoeftes. En dit is waarom ik wil stellen dat Depressie, Angstklachten en Burn-Out geen individuele stoornissen zijn, maar een collectieve diagnose waar onze Tijd aan Lijd en daar moeten we met z’n allen maar ‘ns mee aan de slag. Want als we een collectief probleem individueel blijven oplossen, blijven we dweilen met de kraan open in plaats dat we die kraan bijvoorbeeld dicht doen 🙂
Dus, ookal moeten we het doen met het Neoliberalisme van vandaag, vergeet niet je verbeelding te gebruiken om voorbij vandaag te kijken, voorbij de oude systemen, en werelden te visualiseren met de antwoorden voor morgen. En voor jou persoonlijk, kijk vandaag eens hoe jij binnen de kaders van vandaag, je eigen bewegingsvrijheid kan creëren om de eerste stappen te zetten naar jouw visie en idealen voor morgen! Ik ben benieuwd naar de dromen die jij laat verstoffen omdat je denkt dat ze niet realistisch of haalbaar zijn. Ik ben benieuwd wat dit bij je losmaakt of wat je hiervan vindt. Laat het me hieronder weten! Stiekem hoop ik ook hiermee mensen tegen de schenen te schoppen dus schroom niet het niet met me eens te zijn 🙂
Raak je geïnspireerd om zelf jouw visie voor morgen uit te werken, maar weet je niet waar te beginnen? Denk je dat het niet kan? Of dat jij het niet kan? Of weet je niet hoe? Kom langs voor een gratis Inspiratie-sessie in mijn Buitenatelier in de tuin bij de Metaal Kathedraal!
♥
Geef een reactie